Rủi ro lãi suất là gì? Tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến rủi ro trong lãi suất và cách quản lý hiệu quả để giúp bảo vệ tài chính trước biến động thị trường.
Rủi ro lãi suất là yếu tố quan trọng mà cá nhân và doanh nghiệp cần chú ý khi tham gia vào thị trường tài chính. Khi lãi suất thay đổi, giá trị tài sản và chi phí vay vốn có thể bị ảnh hưởng, gây tác động trực tiếp đến tài chính của mỗi người.
Vậy nên hiểu rõ rủi ro liên quan đến lãi suất và nguyên nhân mà VPBank chia sẻ sau đây sẽ giúp bạn đưa ra các quyết định tài chính hợp lý. Từ đó bảo vệ tài sản của mình khỏi những biến động bất ngờ trên thị trường.
Theo Điều 8, điểm b, khoản 2 của Thông tư 08/2017/TT-NHNN về quy trình giám sát ngân hàng của Ngân hàng Nhà nước có giải thích rằng: "Rủi ro lãi suất" là loại rủi ro phát sinh khi có sự biến động bất lợi của lãi suất trên thị trường. Đặc biệt là ảnh hưởng đến giá trị các giấy tờ có giá, công cụ tài chính có lãi suất và các sản phẩm phái sinh lãi suất mà tổ chức tín dụng hoặc chi nhánh ngân hàng nước ngoài nắm giữ.
Khái niệm và đặc điểm cơ bản về rủi ro lãi suất
Rủi ro lãi suất khiến các ngân hàng thương mại có thể phải đối mặt với nguy cơ suy giảm lợi nhuận hoặc tổn thất tài sản khi lãi suất thay đổi. Nguyên nhân chủ yếu là do sự chênh lệch giữa lãi suất huy động đầu vào và lãi suất cho vay đầu ra, cũng như sự không đồng bộ về kỳ hạn giữa tài sản có và tài sản nợ. Biến động lãi suất tác động toàn diện đến bảng cân đối tài sản và báo cáo thu nhập của ngân hàng.
Hơn nữa, đây cũng là một trong những rủi ro có thể gây ảnh hưởng đến sự an toàn trong hoạt động ngân hàng. Do đó Ngân hàng Nhà nước luôn giám sát chặt chẽ và các ngân hàng thương mại cũng chủ động triển khai các biện pháp để hạn chế và kiểm soát tác động của rủi ro này lên hoạt động của mình.
Xem thêm: Báo cáo tài chính gồm những gì? Hạn nộp ngày nào?
Hiện nay, có một số loại rủi ro lãi suất như:
Đây là loại rủi ro mà các ngân hàng thương mại và tổ chức tín dụng phải đối mặt khi lãi suất đầu vào (huy động) và lãi suất đầu ra (cho vay) không cân đối một cách hợp lý. Cụ thể, nếu lãi suất huy động từ khách hàng tăng lên trong khi lãi suất cho vay không được điều chỉnh kịp thời, chi phí vốn của ngân hàng sẽ tăng, dẫn đến giảm lợi nhuận.
Rủi ro theo lãi suất của ngân hàng
Điều này xảy ra khi ngân hàng không thể thay đổi lãi suất cho vay vì các hợp đồng đã ký trước hoặc vì tính cạnh tranh trên thị trường. Khi đó, ngân hàng gặp rủi ro lãi suất do chênh lệch giữa chi phí vốn và thu nhập từ cho vay.
Đối với nhà đầu tư trái phiếu, rủi ro lãi suất xuất hiện khi lãi suất thị trường thay đổi. Khi lãi suất thị trường tăng lên, giá trị của trái phiếu hiện tại giảm do các nhà đầu tư sẽ đòi hỏi lợi suất cao hơn để bù đắp cho việc nắm giữ một tài sản có lãi suất thấp hơn thị trường. Đặc biệt với trái phiếu có kỳ hạn dài, nhà đầu tư thường gặp rủi ro cao hơn vì thời gian hoàn vốn kéo dài và khả năng thanh khoản thấp.
Đây là loại rủi ro mà các ngân hàng và tổ chức tài chính không thể tránh khỏi, xảy ra do biến đổi của đường cong lãi suất trên thị trường. Đường cong lãi suất cho thấy mối quan hệ giữa lãi suất và kỳ hạn của các khoản vay. Khi đường cong lãi suất thay đổi, các kỳ hạn của các khoản huy động và cho vay có thể thay đổi đồng thời, nhưng mức độ thay đổi không đồng nhất, dẫn đến chênh lệch về lợi nhuận.
Rủi ro này xuất hiện khi hình dạng của đường cong lãi suất trên thị trường có sự thay đổi. Nếu đường cong lợi suất bị đảo ngược, tức là lãi suất ngắn hạn vượt lãi suất dài hạn, nhà đầu tư có nguy cơ mất lợi nhuận vì lãi suất không diễn biến theo quy luật thông thường.
Rủi ro liên quan đến đường cong lãi suất
Khi các cơ sở lãi suất không thay đổi đồng bộ, ngân hàng sẽ phải đối mặt với rủi ro lãi suất cơ bản. Điều này xảy ra khi bên cho vay và bên đi vay dựa trên các loại cơ sở lãi suất khác nhau. Sự khác biệt trong biến động của các cơ sở này có thể gây ra những rủi ro đáng kể cho ngân hàng.
Khi lãi suất thị trường biến động, ngân hàng có thể gặp rủi ro về sự sụt giảm trong thu nhập lãi ròng. Loại rủi ro này xảy ra khi chi phí vốn tăng trong khi lãi thu được từ các khoản cho vay giảm, gây ra tác động bất lợi đến thu nhập của ngân hàng.
Rủi ro lãi suất này xảy ra khi giá trị của tài sản có và tài sản nợ của ngân hàng biến động không đồng đều. Kết quả là giá trị thị trường của vốn chủ sở hữu bị suy giảm, ảnh hưởng tiêu cực đến tài sản và năng lực tài chính của ngân hàng.
Hiện nay có bốn nguyên nhân chính dẫn đến vấn đề rủi ro liên quan tới lãi suất như sau:
Lãi suất thị trường thay đổi liên tục và khó dự đoán chính xác, làm ảnh hưởng đến giá trị các tài sản và khoản nợ nhạy cảm với lãi suất của ngân hàng. Nếu lãi suất thị trường tăng đột ngột trong khi ngân hàng không kịp điều chỉnh lãi suất cho vay hoặc các sản phẩm tài chính khác, lợi nhuận của ngân hàng có thể bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Tình trạng này cũng gây khó khăn trong quản lý lợi nhuận và rủi ro, vì ngân hàng không thể kiểm soát được mức độ biến động của lãi suất bên ngoài.
Sự biến động lãi suất sẽ dẫn đến rủi ro
Lợi nhuận của ngân hàng phụ thuộc nhiều vào chênh lệch giữa lãi suất mà họ trả cho nguồn vốn huy động (lãi suất gửi tiết kiệm) và lãi suất mà họ thu từ các khoản vay (lãi suất cho vay). Khi lãi suất huy động tăng mà lãi suất cho vay giữ nguyên, chi phí vốn tăng làm giảm lợi nhuận ngân hàng.
Ngược lại, nếu lãi suất huy động thấp hơn lãi suất cho vay, ngân hàng có thể tăng lợi nhuận. Thế nhưng khi thị trường biến động ngược lại, lợi nhuận sẽ bị ảnh hưởng. Điều này khiến ngân hàng đối mặt với rủi ro lãi suất do sự phụ thuộc vào chênh lệch giữa lãi suất huy động và cho vay.
Sự chênh lệch lớn giữa lãi suất huy động và cho vay cũng là nguyên dân tạo nên rủi ro
Khi có sự không khớp về kỳ hạn giữa nguồn vốn huy động và tài sản cho vay, ngân hàng phải đối mặt với rủi ro lãi suất. Ví dụ, ngân hàng huy động vốn ngắn hạn nhưng cho vay dài hạn, sẽ gặp rủi ro khi lãi suất huy động tăng hoặc lãi suất cho vay giảm, dẫn đến chênh lệch lãi suất không như dự tính.
Ngược lại, khi dùng vốn dài hạn để cho vay ngắn hạn, nếu lãi suất cho vay ngắn hạn tăng mà lãi suất huy động dài hạn giữ nguyên, ngân hàng cũng gặp khó khăn trong duy trì lợi nhuận. Sự mất cân đối này đòi hỏi ngân hàng cần có kế hoạch cân đối giữa kỳ hạn của nguồn vốn và tài sản để tránh rủi ro.
Đầu tư vào trái phiếu và chứng khoán có kỳ hạn dài có thể dẫn đến rủi ro lãi suất do sự nhạy cảm cao với biến động lãi suất thị trường. Khi lãi suất thị trường tăng, giá trị của trái phiếu giảm, đặc biệt là đối với các trái phiếu dài hạn.
Ví dụ, nếu một nhà đầu tư mua trái phiếu với lãi suất cố định và sau đó lãi suất thị trường tăng, trái phiếu đó trở nên kém hấp dẫn so với các trái phiếu mới có lãi suất cao hơn, dẫn đến giảm giá trị thị trường của trái phiếu đã mua. Điều này khiến nhà đầu tư gặp khó khăn trong việc bán trái phiếu trước kỳ hạn hoặc phải chịu mức lãi suất thấp hơn thị trường hiện tại, ảnh hưởng tiêu cực đến lợi nhuận.
Việc đầu tư các trái phiếu, cổ phiếu dài hạn có thể có rủi ro chênh lệch với lãi suất thị trường
Hai yếu tố chính phản ánh rủi ro lãi suất trong ngân hàng thương mại là khe hở lãi suất và sự biến động của lãi suất thị trường. Cụ thể:
Khe hở lãi suất là chênh lệch giữa lãi suất ngân hàng phải trả cho nguồn vốn huy động và lãi suất thu được từ cho vay. Đây là chỉ số quản trị rủi ro giúp ngân hàng dự đoán lợi nhuận khi lãi suất thay đổi.
Ví dụ, nếu ngân hàng cho vay 100 triệu đồng với lãi suất 10% và có khoản huy động 50 triệu với lãi suất 5%, khe hở lãi suất là 5%. Khi lãi suất cho vay tăng lên 11%, khe hở mở rộng thành 6% và lợi nhuận ngân hàng tăng. Ngược lại, khi lãi suất giảm, khe hở thu hẹp, và lợi nhuận giảm.
Xem thêm: Lãi suất vay mua xe ôtô ngân hàng nào thấp nhất?
Lãi suất thị trường biến động có thể làm mất cân bằng giữa chi phí vốn huy động và thu nhập từ cho vay, ảnh hưởng đến lợi nhuận của ngân hàng. Nếu khe hở lãi suất duy trì cố định, ngân hàng có thể dự đoán lãi suất tương lai. Khe hở lãi suất dương, khi nguồn vốn và tiền cho vay tăng tỷ lệ thuận, sẽ có lợi cho ngân hàng. Tuy nhiên, nếu khe hở là âm, chênh lệch thu nhập sẽ giảm, làm giảm lợi nhuận của ngân hàng.
Sự biến động lãi suất theo giá của thị trường
Để có thể quản lý sự rủi ro khi lãi suất tăng thì mọi người nên học hỏi thêm một số mẹo nhỏ dưới đây:
Ngân hàng không thể loại bỏ hoàn toàn rủi ro lãi suất nhưng có thể giảm thiểu thiệt hại và kiểm soát rủi ro trong giới hạn chấp nhận được. Một số giải pháp hiệu quả bao gồm:
Mua bảo hiểm rủi ro: Chuyển giao rủi ro lãi suất cho các công ty bảo hiểm chuyên nghiệp, giảm thiểu tác động trực tiếp từ biến động lãi suất.
Cho vay ngắn hạn: Điều chỉnh lãi suất linh hoạt theo thị trường bằng cách tập trung vào các khoản vay ngắn hạn.
Quản trị rủi ro chủ động: Dự báo xu hướng lãi suất để điều chỉnh khe hở lãi suất và kỳ hạn hợp lý, giúp giảm thiểu rủi ro từ các biến động bất ngờ.
Sử dụng các công cụ tài chính: Áp dụng hợp đồng tương lai, quyền chọn, hoán đổi, hợp đồng kỳ hạn… để bảo vệ trước những thay đổi bất lợi của lãi suất.
Hết hạn chế rủi ro đối với các ngân hàng cho vay
Rủi ro lãi suất khi là rủi ro vì thị trường thì không thể loại bỏ hoàn toàn. Thế nhưng nhà đầu tư có thể kiểm soát và giảm thiểu tác động xấu bằng các biện pháp sau:
Đa dạng hóa danh mục đầu tư: Tránh đặt tất cả vốn vào một loại tài sản. Cần có danh mục đa dạng gồm tín phiếu, cổ phiếu, trái phiếu và các giấy tờ có giá khác, trải đều ở các kỳ hạn ngắn và dài. Đồng thời đầu tư vào cổ phiếu của nhiều công ty để giảm thiểu rủi ro khi lãi suất biến động.
Tập trung vào tài sản thanh khoản cao: Chọn các tài sản dễ chuyển đổi thành tiền mặt, giúp nhà đầu tư có thể bán nhanh khi thị trường biến động bất lợi, qua đó giữ rủi ro ở mức thấp nhất.
Đa dạng hoá danh mục đầu tư giúp giảm thiểu những rủi ro
Có thể bạn quan tâm:
Tín phiếu Kho bạc là gì? Những điều cần biết trước khi mua
Vay thế chấp sổ tiết kiệm: Điều kiện, thủ tục, ưu - nhược điểm
Số tài khoản ngân hàng là gì? Chia sẻ kinh nghiệm sử dụng an toàn từ A-Z
Hiểu và quản lý tốt rủi ro lãi suất là cách hiệu quả để bảo vệ tài chính trước những biến động của thị trường. VPBank luôn sẵn sàng đồng hành và hỗ trợ bạn trong các giải pháp tài chính an toàn và tối ưu. Để biết thêm thông tin chi tiết, mọi người có thể truy cập ngay www.vpbank.com.vn hoặc liên hệ hotline 1900.54.54.15 để được tư vấn trực tiếp.
Ngành tài chính, ngân hàng đã và đang trong quá trình phát triển nhanh chóng. Cùng điểm qua top 10 ngân hàng tốt nhất Việt Nam trong năm 2024.
